Management Executive base homepage

Zoals het acroniem ons doet geloven, leven we momenteel in een VUCA-wereld: volatiel, onzeker, complex en ambigue. In dit artikel richt de auteur zich op complexiteit. Wat is dat eigenlijk en wat zijn de implicaties ervan voor leiderschap? En hoe verhouden leiderschap en complexiteit zich tot elkaar? Er wordt een sociaal complexiteitsperspectief op leiderschap gepresenteerd dat volgens de auteur realistischer is dan het mainstream ‘aboutness’-denken.

Leiderschapsonderzoek gaat veelal over de kwaliteiten en eigenschappen van de leider. Dit is bijvoorbeeld het geval bij transformationeel leiderschap. De nadruk kan ook op de medewerker liggen, zoals bij dienend leiderschap. Beide stromingen richten de aandacht op het individu. Ook blijft de invulling van het morele kader onduidelijk. Vertrekkend vanuit het liefdesbegrip (‘agapè’) presenteert de auteur een aanvullende benadering voor leiderschap.

Dit artikel verkent het spanningsveld dat leidinggevenden kunnen ervaren tussen het geven van richting en het bieden van ruimte in een organisatieverandering. Sociaalpsychologische inzichten worden benut om onderliggende behoeften van medewerkers in beeld te krijgen. En beter te begrijpen op welke wijze leidinggevenden kunnen voorzien in deze (sociale) behoeften. Dit spanningsveld wordt in de context geplaatst van ontwikkelingen die van invloed zijn op de rol en invulling van leiderschap in organisaties.

Leiderschap wordt gezien als het toverwoord om alles op te lossen. De grond waarop deze claim gebaseerd is, kan echter vrij eenvoudig in twijfel worden getrokken en lijkt eerder bepaalde belangen te dienen. Is leiderschap dan helemaal overbodig? Zeker niet, vindt de auteur van deze bijdrage. Maar laten we de focus verleggen naar ‘meesterschap’, zodat we onszelf weer kunnen organiseren op horizontale wijze, in plaats van dat wij ons van bovenaf laten organiseren.

Voor de personeelscrisis in de zorg en andere sectoren kunnen combifuncties een oplossing zijn. Hierbij maakt een medewerker onderdeel uit van twee teams. Het is als leidinggevende bij deze interventie goed mogelijk om klein te beginnen met een enkele medewerker. Ook een leidinggevende kan een combifunctie vervullen. Combifuncties zorgen onder meer voor minder grote belasting, minder werkstress en meer uitdaging.

Als we over leiderschap spreken, dan is dat meestal met uitroeptekens in plaats van vraagtekens. Bescheidenheid en tegenmacht via ‘checks and balances’ zijn naar het idee van de auteurs nodig, zeker wanneer de roep om leiderschap weer eens de kop opsteekt. Vandaar dat zij, na een stevige reflectie op het idee van leiderschap als tragische vergissing, ook aandacht willen vragen voor elites en een aristocratische omgang met macht. Bijvoorbeeld voor de totalitaire verleiding die steeds op de loer ligt.

De momentopnames die in het themanummer ‘Leiderschap in onzekere tijden (2)’  zijn gepresenteerd, gaven de gastredactie van het nummer stof tot nadenken, bijvoorbeeld over mogelijke nieuwe onderzoeksperspectieven. Ze besluiten dit themanummer elk op eigen wijze.